Cố gắng ứng xử với liêm chính khoa học có văn hoá, văn minh

Đây là chia sẻ của Thứ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Trần Hồng Thái tại Hội thảo khoa học về liêm chính trong nghiên cứu, tổ chức tại Đại học Bách khoa Hà Nội sáng nay (19/12/2023).

Hội thảo do Bộ Khoa học và Công nghệ (KH&CN) phối hợp với Bộ Giáo dục và Đào tạo (GD&ĐT) tổ chức. Thứ trưởng Bộ KH&CN Trần Hồng Thái và Thứ trưởng Bộ GD&ĐT Nguyễn Văn Phúc chủ trì Hội thảo.

PGS. Huỳnh Đăng Chính - Phó Giám đốc Đại học Bách khoa Hà Nội cùng các nhà khoa học, nhà quản lý tại các trường ĐH Việt Nam tham dự Hội thảo. 

Hội thảo nhằm tạo diễn đàn trao đổi giữa các cơ quan quản lý, các tổ chức KH&CN và các nhà khoa học về vấn đề liêm chính nghiên cứu, tạo nền tảng hướng tới môi trường nghiên cứu khoa học chất lượng theo thông lệ quốc tế.

Việt Nam tăng trưởng mạnh mẽ các công bố quốc tế

Phát biểu đề dẫn tại Hội thảo, Thứ trưởng Bộ GD&ĐT cho biết, theo cơ sở dữ liệu của Elsevier, tổng số công bố khoa học của Việt Nam trong danh mục Scopus năm 2013 là khoảng 3.800 bài và năm 2022 là gần 18.500 bài, tăng khoảng 5 lần, đưa xếp hạng của Việt Nam lên đứng thứ 5 trong khu vực ASEAN, đứng thứ 12 châu Á và thứ 45 trên thế giới về số lượng công bố quốc tế trên Scopus.

Số lượng công bố quốc tế này góp phần đưa chỉ số đổi mới sáng tạo toàn cầu của Việt Nam năm 2022 xếp thứ 48/132 quốc gia và vùng lãnh thổ được xếp hạng; xếp thứ 4 trong Đông Nam Á và xếp thứ 2 trong các quốc gia có mức thu nhập bình quân thấp (sau Ấn Độ).

“Sự tăng trưởng mạnh mẽ của các công bố quốc tế trong những năm gần đây, bên cạnh những đóng góp tích cực như đã nêu cũng đang đặt ra một số vấn đề cần quan tâm, giải quyết đối với các nhà quản lý, các tổ chức khoa học và công nghệ cũng như cộng đồng và cá nhân các nhà khoa học, trong đó nổi lên các tranh luận về liêm chính trong nghiên cứu khoa học” – Thứ trưởng Nguyễn Văn Phúc đặt vấn đề.

Về vấn đề liêm chính nghiên cứu, Thứ trưởng Nguyễn Văn Phúc cho hay: Trong năm 2022, Bộ GD&ĐT đã tham mưu Chính phủ ban hành Nghị định số 109/2022/NĐ-CP quy định về hoạt động khoa học và công nghệ trong các cơ sở GD ĐH, trong đó đã giao cho các cơ sở GD ĐH chủ động ban hành quy định và tự chịu trách nhiệm về liêm chính học thuật đối với hoạt động khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo của đơn vị mình.

Sau thời gian triển khai Nghị định, Bộ GD&ĐT mong muốn lắng nghe kết quả triển khai tại các cơ sở GD ĐH về nội dung liêm chính học thuật, các kinh nghiệm tốt, cách làm hay, các vấn đề cần quan tâm tháo gỡ.

Bách khoa Hà Nội đã xây dựng quy định 18 điều, 6 chương về liêm chính học thuật

Là một trong 3 nhà khoa học báo cáo tham luận tại Hội thảo, PGS. Trương Việt Anh – Trưởng Ban Khoa học - Công nghệ, Đại học Bách khoa Hà Nội trình bày nội dung Về xây dựng liêm chính học thuật qua một số khảo sát ở cơ sở GD ĐH. 

Đánh giá chung tại các cơ sở GD ĐH, PGS. Trương Việt Anh nhận định sự cần thiết phải có quy định nội bộ để đảm bảo căn cứ, sự tuân thủ liêm chính học thuật; sự cần thiết phải tuyên truyền/truyền thông cho cán bộ và người học, nhận thức đúng để thực hiện liêm chính học thuật; Cần thống nhất, sử dụng công cụ kiểm soát đạo văn; Có quy định khen thưởng minh bạch trong thực hiện liêm chính học thuật để làm rõ thái độ và phòng ngừa;  Sự cần thiết của mỗi cá nhân: Nhận thức, hiểu biết, trách nhiệm, phòng ngừa, tuân thủ;

PGS. Trương Việt Anh nêu đề xuất, kiến nghị: 

Các cơ sở GD ĐH cần có quy định về liêm chính học thuật, nêu rõ về ngưỡng đạo văn (% trùng lặp giới hạn) trong các báo cáo và công bố theo đặc thù lĩnh vực phù hợp (Bách khoa Hà Nội đã xây dựng quy định 18 điều, 6 chương).

Cùng đó, cần sử dụng các công cụ kiểm tra đạo văn đảm bảo khách quan trong các sản phẩm khoa học, đào tạo tại các cơ sở GD ĐH (có thể sử dụng công cụ Turnitin). ĐHBK Hà Nội đã và đang xây dựng phần mềm kiểm tra trùng lặp bằng tiếng Việt.

Cơ sở GD ĐH cần có kế hoạch tuyên truyền, phổ biến, tập huấn về liêm chính học thuật cho cán bộ, người học, phòng ngừa vi phạm. Xây dựng chế tài xử lý các vi phạm về liêm chính học thuật. 

Cùng đó, PGS. Trương Việt Anh nêu một số kiến nghị với cấp quản lý và hệ thống, như: Cần có sự phối hợp, kết nối các cơ quan quản lý nhà nước: Quan điểm thống nhất và xây dựng chính sách thực hiện liêm chính học thuật tại các cơ sở nghiên cứu, đào tạo;

Cơ quan quản lý hệ thống cơ sở dữ liệu khoa học và đào tạo dùng chung: CSDL phục vụ kiểm soát đạo văn;

Thống nhất về các công cụ kiểm soát đạo văn;

Các đơn vị trong nghiên cứu và đào tạo xây dựng hệ thống cơ sở dữ liệu khoa học và đào tạo chia sẻ, phối hợp tuyên truyền nhận thức cho cán bộ và người học;

Nhà khoa học, nhà quản lý Đại học Bách khoa Hà Nội nhấn mạnh 4 nguyên tắc trong liêm chính học thuật: Trung thực trong mọi khía cạnh của nghiên cứu; có trách nhiệm khi tiến hành nghiên cứu; công bằng và chuyên nghiệp khi nghiên cứu với người khác; quản lý/bảo vệ tốt việc nghiên cứu khi nhân danh người khác.
 
Đã đến lúc cơ quan quản lý nhà nước phải vào cuộc về liêm chính và công bố

Tại Hội thảo, các nhà quản lý, nhà khoa học nêu nhiều ý kiến tham luận, thảo luận của các nhà khoa học xung quanh thực trạng, kinh nghiệm tại các cơ sở GD ĐH, cũng như đề xuất, kiến nghị nhằm thực hiện liêm chính trong nghiên cứu. Ý kiến chung đều cho rằng Việt Nam không phải là “hoang mạc” về liêm chính khoa học và có nhiều quy định liên quan đến vấn đề này.

Phát biểu kết luận Hội thảo, Thứ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Trần Hồng Thái khẳng định, liêm chính trong nghiên cứu khoa học là vấn đề quan trọng; những phản ánh của các nhà khoa học, truyền thông về vấn đề liêm chính khoa học những năm qua cho thấy, đã đến lúc phải quan tâm lắng nghe.

Theo Thứ trưởng Trần Hồng Thái, liêm chính là khái niệm “mở”, nhưng phải có sự cập nhật và hướng dẫn chung để thực hiện. Liêm chính động chạm đến đội ngũ tri thức, đội ngũ nhà giáo, do đó khi chưa có điều tra, minh chứng thì chưa được nêu tên, làm ảnh hưởng đến từng nhà khoa học, tập thể khoa học.

Đề xuất một số việc cần làm trong thời gian tới, Thứ trưởng Trần Hồng Thái nhấn mạnh, việc cần làm ngay là các đơn vị quản lý nhà nước khẩn trương nghiên cứu đề xuất thể thức văn bản hướng dẫn, đôn đốc để các trường đại học, viện nghiên cứu thực hiện các quy chế, quy định về liêm chính.

Tiếp thu ý kiến của các nhà khoa học tại hội thảo về việc xây dựng cơ sở dữ liệu, nghiên cứu tiêu chí giám sát các tạp chí…, Thứ trưởng Trần Hồng Thái cho biết: Bộ KH&CN và Bộ GD&ĐT sẽ nghiên cứu để sớm có cơ sở dữ liệu về khoa học công nghệ, tạo tài nguyên cho quản lý nhà nước. Đồng thời sẽ nghiên cứu xem xét tiêu chí giám sát các tạp chí và định hướng phát triển hệ thống tạp chí khoa học trong nước.

Được biết, các ý kiến tại hội thảo sẽ được xem xét để lồng ghép vào các điều khoản khi thay đổi Luật Khoa học và Công nghệ.

“Hai Bộ cùng nhau nhận thấy đã đến lúc cơ quan quản lý nhà nước phải vào cuộc về liêm chính và công bố. Cố gắng tạo ra môi trường khoa học, công nghệ lành mạnh. Hội thảo hôm nay là khởi đầu để hai Bộ cam kết đồng hành với các nhà khoa học và các cơ quan truyền thông hướng tới nền giáo dục, khoa học tốt hơn, mang lại hạnh phúc nhiều hơn” - Thứ trưởng Trần Hồng Thái nhấn mạnh.
 

“Cố gắng ứng xử với liêm chính có văn hoá, văn minh, bởi chúng ta đang ứng xử với các nhà khoa học, nhà giáo”. Thứ trưởng Bộ KH&CN Trần Hồng Thái